Xəbərlər

Geologiya İnstitutunda fanerozoy və qismən kembriyə qədər çöküntülərin stratiqrafiyasına həsr olunmuş tədqiqatlar aparılmışdır.

 

Azərbaycanın ən qədim çöküntüləri Ordubad rayonunun Araz zonasında Aşağı -kembri – ediakar (venda) metomorfik kompleksilə təmsil olunmuşdur.

 

Burada fauna ilə səciyyələnən ən qədim çöküntülər devon dövrünə aiddir. Onlar zəngin terrigen süxurlu fauna ilə ifadə olunmuşdur. Yuxarıda qalınlığı 250 m-dək olan alt karbon çöküntüləri və qalınlığı 900m-dək çatan perm əhəngdaşları yerləşmişdir.

 

Trias çöküntüləri aşağıda karbonat, yuxarıda isə terrigen əmələ gəlmələrlə təmsil olunmuşdur. Alt Yura çöküntüləri terrigenli süxurlardan ibarətdir. Vulkan materialları ilə qarışıq onlar Böyük Qafqazda (2800m), Kiçik Qafqazda (580 m)  və Araz zonasında (270 m) yayılmışdır.

 

Azərbaycanda Orta Yura çöküntüləri geniş inkişaf etmişdir. Onlar terrigen karbonat fasiyalarda Araz zonasında, (350m) Böyük Qafqazda terrigen fasiyalar, (≈3000 m) Kiçik Qafqazda (≈4300 m) püskürülmüş -piroklastik--terrigen fasiyada və 3000m-dək Kür zonasında vulkanogen fasiyada inkişaf etmişdir.

 

Araz zonasında Üst Yurada çöküntülər iştirak etmir. Böyük Qafqazda onlar karbonatlı terrigen fasiyada (1300 m-dək), Kür zonasında karbonat fasiya (374 m), Kiçik Qafqazda isə vulkanogenli–terrigen-karbonat fasiya (1300 m-dək) yayılmışdır.

 

Ümumi qalınlığı 2240 m-dək olan alt təbaşir çöküntüləri Böyük Qafqazda  zəngin faunalı terrigen, terrigen-karbonat və karbonat fasiyalarında təmsil olunmuşdur.

Kiçik Qafqazda alt təbaşir çöküntüləri geniş yayılaraq ümumi qalınlığı 1700 m olan terrigen-karbonat, karbonat və vulkanogen-karbonat fasiyalarında ifadə edilmişdir.
 

Böyük Qafqazda üst təbaşir çöküntüləri ammonitlər, belemnitlər, foraminiflər və b. ibarət zəngin faunalı terrigen-karbonatlı fasiyalarla təmsil edilmişdir. Onların qalınlığı 1190 m-dək çatır.

 

Kiçik Qafqazdakı üst təbaşir, terrigen, terrigen karbonat, karbonat və vulkanogen karbonat fasiyalarında zəngin ammonitlər, belemnitlər, ikitaylılar, qastropodlar, foraminiferlərin fauna çöküntüləri ilə ifadə olunmuşdur. Bu çöküntülərin ümumi qalınlığı 2700 m-dək çatır.

 

Kür depressiyasında üst təbaşir çöküntüləri (santon maastrixt) quyularda açılmış ümumi qalınlığı 825 m-dək olan vulkanogen və terrigen-karbonat fasiyalarda yayılmışdır.

 

Ümumi qalınlığı 1120 m olan üst təbaşir çöküntüləri çöküntülü litofasiyalarda və s. zəngin faunalı litofasiyalarda qismən kontinental, vulkanogen-çökmə, normal dənizli  Araz zonasında təqdim edilmişdir.

 

Böyük Qafqazdakı paleogen çöküntüləri ümumi qalınlığı 1900 m-dək olan terrigen karbonatlı fasiyalarda inkişaf etmişdir. Onlar mikrofauna ilə səciyyəvidir.

Orta Kür çökəkliyində paliogen çöküntüləri əsasən ümumi qalınlığı 2860 m olan terrigen karbonat litofasiya yayılmışdır. Onlarda, nanoplankton, xırda və iri foraminiferlər tək-tək molyusklar yayılmışdır.

 

Kiçik Qafqazın paleogen çöküntüləri ümumi qalınlığı 5200 m olan terrigen -karbonat və vulkanogen fasiyalarla təmsil edilmişdir. Bu çöküntülərdə   nanoplankton, xırda və iri foraminifer və molyuskların zəngin faunası yayılmışdır.

 

Araz zonasında paleogen çöküntüləri, ümumi qalınlığı 5100 m-dək olan vulkanogen- çökmə və terrigen –karbonat fasiyalardadır. Burada paleosen-eosen çöküntülərdə zəngin fauna inkişaf edir, molyuskalar, iri-xırda foraminiferlər, mərcan tikililəri , dəniz kirpilərinə və s. rast gəlinir.

 

Talışda qalınlığı 7 km-dək olan paleogen çöküntüləri vulkanogen-terrigen fasiyalarda yayılmışdır. Bu çöküntülərdə bitki qalıqları, molyusklar, iri və xırda  foraminiferlərə rast gəlinir.

 

Böyük Qafqazın miosen çöküntüləri terrigen –karbonat litofasiyalarda təmsil olunmuşdur. Onların ümumi qalınlığı 3-4 km-ə çatır. Miosen çöküntülərində molyusklara foraminiferlərə, ostrakodlara , balıq qalıqlarına və s. rast gəlinir.

 

Orta Kür çökəkliyində miosen çöküntüləri ümumi qalınlığı 2600 m-dək olan terrigen-karbonat litofasiyalarında yayılmışdır. Onlarda molyusklar, foraminiferlər, ostrakodlar və b. fauna qeyd edilir.

 

Kiçik Qafqazın miosen çöküntüləri məhdud ərazilərdə aşkar edilib. Onlar terrigen litofasiyalarda təmsil edilərək ,ümumi qalınlıqları 500 m-dən çoxdur. Onlar foraminiferlərlə, molyusklarla xarakterizə olunur.

 

Araz zonasında miosen çöküntüləri vulkanogen-terrigen-karbonat litofasiyalarda yayılaraq, ümumi qalınlıqları 2100 m-dək çatır. Burda molyusklar, foraminiferlər və astrakodlar qeyd edilir.

 

Talışda miosen çöküntülərini ümumi qalınlığı 1780 m olaraq terrigen-karbonat litofasiyalarında yayılmışdır. Onlarda molyusklar, foraminiferlər və ostrakod faunası qeyd olunur.

 

Azərbaycanda (üst pliosen) aqçaqıl regiomərtəbəsi və (alt pliosen) məhsuldar qatı pliosenə aiddir.

  

Azərbaycanın əsas neft-qaz yataqları Məhsuldar qatla əlaqədardır. Məhsuldar qatın çöküntüləri 6000-6500 m olmaqla qalınlığa malikdir və əsas gil-qumdaşı litofasiyalarda geniş sahələrdə inkişaf etmişdir. Əsasən bu çöküntülərdə (qatın üst hissəsində) şirinsu molyusklarının tək-tək nümayəndələri, üçüncü-dövr-təbaşir saxlanılmış foraminiferlərinin yenidən çökdürülmüş nümayəndələri yayılmışdır.

  

Azərbaycan ərazisində Aqçaqıl çöküntüləri geniş yayılmışdır və onlar vulkanik gil təbəqələri, qumdaşı-gilli və karbonat litofasiyalarında ifadə olunmuşdur. Böyük Qafqazda onların qalınlığı 850 m-dək, Orta Kür çökəkliyində 940 m-dək, Kiçik Qafqazda isə 600 m-dək çatır. Aqçaqıl çöküntülərində zəngin ostrakodlar, foraminiferlər, molyusklar və s. fauna inkişaf etmişdir.

 

Araz sahəsində qalınlığı 600-900 m olan Biçənək, effuziv qatı pliosenə aiddir.

 

Dördüncü dövr çöküntülərinə, Abşeron törəmələri də aid edilir.

 

Böyük Qafqazda Abşeron çöküntülərinin qalınlığı 1430 m-dək olan terrigen – karbonat litofatsiyalarında yayılmışdır. Onlar ostrakod, foraminifer və molyusk faunası ilə səciyyəvidir. Burada xüsusi pleosen və pleystosen-törəmələrinin qalınlığı 900 m-ə çataraq, həmin fasiyalarda təqdim olunur.

 

Kür depressiyasında Abşeronun qalınlığı 1000-2000 m-dək, lakin pleystosen və holosenin ki isə 1400m-dək çatır.

  

Kiçik Qafqazda dördüncü dövr törəmələri 250-300 m qalınlıqlı kontinental fasiyalarda ifadə olunur.