Avtoreferatlar

Abşeron neftli-qazlı rayonunun pliosen yaşlı çöküntülərinin istilik xassələri və istilikdaşınma modelləri

İddiaçı:            Pərviz Yunus oğlu Məmmədov

İxtisas:             2507.01 – Geofizika, faydalı qazıntıların geofiziki axtarış üsulları

Elm sahəsi:      Yer elmləri

 

Möv­zu­nun ak­tu­al­lı­ğı və iş­lən­mə də­rə­cə­si:

Qlo­bal iq­lim də­yi­şik­li­yi­nin sü­rət­lən­mə­si, is­ti­ləş­mə­nin art­ma­sı və tə­bii fə­la­kət­lə­rin ço­xal­ma­sı, fo­sil ya­na­caq­la­rın is­ti­fa­də­si­nin davam­lı nə­ti­cə­lə­ri­nin dün­ya­ya olan tə­si­ri­ni açıq şə­kil­də gös­tə­rir. Bu sə­bəb­dən, qlo­bal sə­viy­yə­də ya­na­caq tip­li ener­ji mən­bə­lə­rin­dən is­ti­fa­də­nin azal­dıl­ma­sı və da­ha da­vam­lı, eko­lo­ji cə­hət­dən tə­miz ener­ji mən­bə­lə­ri­nə ke­çid təş­viq edi­lir. At­mos­fer­də is­ti­xa­na qaz­la­rı­nın ar­tan sə­viy­yə­si iq­lim də­yi­şik­li­yi­nin əsas sə­bəb­lə­rin­dən bi­ri ol­du­ğu üçün bey­nəl­xalq təş­ki­lat­lar və öl­kə­lər, xü­su­si­lə də COP (Con­fe­ren­ce of the Par­ti­es – Par­ti­ya­la­rın Konf­ran­sı) sam­mit­lə­ri çər­çi­və­sin­də, al­ter­na­tiv ener­ji mən­bə­lə­ri­nin in­ki­şa­fı­nı dəs­tək­lə­yən stra­te­ji ad­dım­lar atır­lar.

Azər­bay­can, is­ti­xa­na qa­zı emis­si­ya­sı­nı 2050-ci ilə qə­dər 40% azalt­maq və 2030-cu ilə qə­dər bər­pa olu­nan ener­ji üz­rə qo­yu­luş gü­cü­nü 30%-ə çat­dır­maq ki­mi hə­dəf­lər qo­ya­raq, ya­şıl ener­ji sa­hə­sin­də li­der ol­ma­ğa ça­lı­şır. Bu hə­dəf­lə­rə çat­maq üçün öl­kə­nin zən­gin külək və gü­nəş ener­ji­si po­ten­sia­lın­dan ge­niş şə­kil­də is­ti­fa­də olu­nur. COP29 ki­mi təd­bir­lər­də Azər­bay­ca­nın qlo­bal iq­lim də­yi­şik­lik­lə­ri­nə li­der ro­lu və geo­ter­mal ener­ji sa­hə­sin­də­ki in­ki­şaf tə­şəb­büs­lə­ri ön pla­na çı­xa­rı­la­raq, gə­lə­cək nə­sil­lər üçün eko­lo­ji cə­hət­dən da­ha da­ya­nıq­lı bir dün­ya ya­rat­maq məq­sə­di ilə atı­la­caq stra­te­ji ad­dım­la­rın va­cib­li­yi vur­ğu­la­nır.

Geo­ter­mal ener­ji, gü­nəş, kü­lək və hid­roe­lekt­rik ener­ji ki­mi alter­na­tiv ener­ji mən­bə­lə­ri ilə bir­gə, kar­bon emis­si­ya­la­rı­nı azalt­maq və ener­ji təh­lü­kə­siz­li­yi­ni tə­min et­mək üçün mü­hüm va­si­tə­lər­dən bi­ri he­sab edi­lir. Dün­ya­nın bir çox öl­kə­lə­rin­də, xü­su­si­lə in­ki­şaf et­mək­də olan öl­kə­lər­də, geo­ter­mal ener­ji sü­rət­li iq­ti­sa­di in­ki­şaf və eko­lo­ji baxım­dan sə­mə­rə­li ener­ji is­ti­fa­də­si üçün bö­yük pers­pek­tiv­lər vəd edir. La­kin, Azər­bay­can­da bu sa­hə­də hə­lə­lik da­ha çox iş gö­rül­mə­si zə­ru­ri­dir. Geo­ter­mal ener­ji po­ten­sia­lı­nın qiy­mət­lən­di­ril­mə­si və onun sə­mə­rə­li is­ti­fa­də­si, öl­kə­nin ener­ji mən­bə­lə­ri­nin di­ver­si­fi­ka­si­ya­sı­na və eko­lo­ji prob­lem­lə­rin həl­li­nə töh­fə ve­rə bi­lər. Ab­şe­ron ya­rı­ma­da­sı kimi əra­zi­lər­də bu po­ten­sia­lın öy­rə­nil­mə­si isə ener­ji təh­lü­kə­siz­li­yi və iq­ti­sa­di in­ki­şaf ba­xı­mın­dan xü­su­si əhə­miy­yət da­şı­yır.

Təd­qi­qat ob­yek­ti və pred­me­ti:

Təd­qi­qat ob­yek­ti Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nu, pred­me­ti isə Abşe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nu­nun hü­dud­la­rın­da Plio­sen yaş­lı çö­kün­tü­lə­rin is­ti­lik xas­sə­lə­ri və geo­ter­mal re­surs­la­rın qiy­mət­lən­di­ril­mə­si­dir.

Təd­qi­qa­tın məq­sə­di və və­zi­fə­lə­ri:

Təd­qi­qa­tın məq­sə­di Ab­şe­ron NQR-da geo­ter­mal ener­ji re­surs­la­rı­nın qiy­mət­lən­di­ril­mə­si və bun­dan al­ter­na­tiv ener­ji mən­bə­yi ki­mi is­ti­fa­də im­kan­la­rı­nın araş­dı­rıl­ma­sı­dır.

Təd­qi­qa­tın və­zi­fə­lə­ri aşa­ğı­da­kı­lar­dır:

1. Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da geo­ter­mik təd­qi­qat mə­lu­mat­la­rı­nın top­lan­ma­sı və araş­dı­rıl­ma­sı;
2. Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da yer­lə­şən Plio­sen yaş­lı sü­xur­la­rın is­ti­lik (ener­ji) sax­la­ma xü­su­siy­yət­lə­ri­nin tə­yin olun­ma­sı və araşdı­rıl­ma­sı;
3. Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da Plio­sen sü­xur komp­lek­sin­də tem­pe­ra­tu­run üçöl­çü­lü pay­lan­ma qa­nu­na­uy­ğun­luq­la­rı­nın təd­qi­qi;
4. Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da Plio­sen yaş­lı sü­xur­la­rın geoter­mal ener­ji po­ten­sia­lı­nın qiy­mət­lən­di­ril­mə­si;
5. Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da flü­id­lə­rin sət­hə da­şı­dı­ğı geoter­mal ener­ji po­ten­sia­lı­nın qiy­mət­lən­di­ril­mə­si;
6. Ab­şe­ron NQR-da geo­te­mal ener­ji re­surs­la­rı­nın pay­lan­ma xü­su­siy­yət­lə­ri.

Təd­qi­qa­tın me­tod­la­rı:

Kern nü­mu­nə­lə­rin­də is­ti­lik pa­ra­metr­lə­ri­nin tə­yin olun­ma­sı və təd­qi­qi;

Neft qu­yu­la­rın­da apa­rıl­mış ter­mik təd­qi­qat­la­rın (ter­mo­ka­ro­taj) nə­ti­cə­lə­ri­nin təd­qi­qi;

Sü­xur küt­lə­sin­də top­la­nan geo­ter­mal ener­ji­nin qiy­mət­lən­di­ril­mə­si və təd­qi­qi;

Neft­li-qaz­lı ra­yon­lar­da flü­id­lə­rin sət­hə da­şı­dı­ğı səmt geo­ter­mal ener­ji­si­nin qiy­mət­lən­di­ril­mə­si.

Təd­qi­qat sa­hə­sin­də geo­ter­mal pa­ra­metr­lə­rin sta­tis­tik və mə­kan pay­lan­ma­sı­nın təh­li­li za­ma­nı Arc­GIS, Sur­fer, Grap­her və Stra­ter proq­ram­la­rın­dan is­ti­fa­də edil­miş­dir. Bu proq­ram tə­mi­nat­la­rı va­si­tə­si­lə Plio­sen yaş­lı çö­kün­tü­lər­də top­la­nan geo­ter­mal ener­ji­nin sa­hə üz­rə pay­lan­ma mo­del­lə­ri, Plio­sen yaş­lı çö­kün­tü­lə­rin ta­va­nı və da­ba­nı­nın də­rin­lik­də ya­tım mo­del­lə­ri, tem­pe­ra­tu­run ta­van və da­ban­da pay­lan­ma mo­del­lə­ri, is­ti­lik pa­ra­metr­lə­ri­nin ta­van və da­ban­da pay­lan­ma mo­del­lə­ri və Ab­şe­ron NQR-nun geo­ter­mal ener­ji re­surs­la­rı­na gö­rə ra­yon­laş­dır­ma xə­ri­tə­si qu­rul­muş­dur. Grap­her proq­ra­mı va­si­tə­si­lə Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da yer­lə­şən neft qu­yu­la­rın­da də­rin­lik bo­yun­ca isti­lik pa­ra­metr­lə­ri­nin və tem­pe­ra­tu­run də­yiş­mə qa­nu­na­uy­ğun­luq­la­rı araş­dı­rıl­mış­dır. Stra­ter proq­ra­mı va­si­tə­si­lə isə hə­min qu­yu­lar­da süxur­la­rın li­to­lo­ji tər­ki­bi­ni əks et­di­rən geo­lo­ji kə­si­liş­lər qu­rul­muş­dur.

Eyni zamanda, Python proqramlaşdırma mühitində üçölçülü istilikdaşınma modeli qurulmuşdur. Bu model temperaturun dərinlik üzrə paylanmasını və istilikdaşınma prosesini əks etdirir və Abşeron NQR-da Pliosen yaşlı çöküntülər daxilində dinamik şəkildə təqdim edir. Bu yanaşma təkcə geotermal sahələrin qiymətləndirilməsində deyil, həm də istilik daşınma proseslərinin elmi əsaslarla modelləşdirilməsində mühüm rol oynayır.

Mü­da­fiə­yə çı­xa­rı­lan əsas müd­dəa­lar:

1. Ab­şe­ron NQR-da Plio­sen yaş­lı çö­kün­tü­lər­də is­ti­lik sax­la­ma xü­su­siy­yət­lə­ri və is­ti­lik­da­şın­ma mo­del­lə­ri;
2. Ab­şe­ron NQR-un geo­ter­mal ener­ji re­surs­la­rı­na gö­rə ra­yon­laş­dı­rıl­ma­sının əsas meyarları və is­ti­fa­də pers­pek­tiv­lə­ri.

Təd­qi­qa­tın el­mi ye­ni­li­yi:

1. Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nu­nun neft ya­taq­la­rı­nın geo­ter­mal ener­ji po­ten­sia­lı qiy­mət­lən­di­ril­miş­dir və bu­ra­da bi­nar geo­ter­mal ener­ji dövr­lə­ri­nin tət­biq olun­ma­sı əsas­lan­dı­rıl­mış­dır.
2. Abşeron NQR-da Pliosen yaşlı çöküntülərin istilik saxlama xüsusiyyətləri tədqiq olunmuşdur.
3. Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nu­nun Plio­sen komp­lek­si üçün geo­ter­mal ener­ji re­surs­la­rı­nın pay­lan­ma­sı araş­dı­rıl­mış və ra­yon­laş­dır­ma xə­ri­tə­si tər­tib edil­miş­dir.
4. Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da Plio­sen komp­lek­si üçün istilik­da­şın­ma me­xa­niz­mi­ni əks et­di­rən mo­del­lər qu­rul­muş­dur.
5. Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da geo­ter­mal mən­bə­lər­dən elekt­rik ener­ji­si­nin alın­ma­sı üsul­la­rı araş­dı­rıl­mış və bu­ra­da bi­nar sistem­lə­rin tət­bi­qi­nin ef­fek­tiv­li­yi əsas­lan­dı­rıl­mış­dır.
6. Ab­şe­ron NQR-un neft mə­dən­lə­rin­də səmt geo­ter­mal ener­ji po­ten­sia­lı­nın pay­lan­ma xə­ri­tə­si qu­rul­muş və hə­min ener­ji­dən sə­mə­rə­li is­ti­fa­də üsul­la­rı tək­lif edil­miş­dir.

Təd­qi­qa­tın nə­zə­ri və prak­ti­ki əhə­miy­yə­ti:

Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da geo­ter­mal ener­ji təd­qi­qat­la­rı, həm nə­zə­ri, həm də prak­tik əhə­miy­yə­tə ma­lik­dir. Təd­qi­qa­tın məq­sə­di, böl­gə­də geo­ter­mal pa­ra­metr­lə­rin də­qiq öl­çül­mə­si və geo­ter­mal re­ji­min model­ləş­di­ril­mə­si­dir. Təd­qi­qa­tın nə­zə­ri əhə­miy­yə­ti – Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nun­da tem­pe­ra­tu­run pay­lan­ma mo­del­lə­ri­nin tər­tib edil­mə­si­dir. Bu mo­del­lər, təd­qi­qat ra­yo­nun­da tem­pe­ra­tu­run za­man-mə­kan pay­lan­ma­sı­nın an­la­şıl­ma­sı­na kö­mək edə­cək­dir. Təd­qi­qa­tın prak­ti­ki əhə­miy­yə­ti – Ab­şe­ron neft­li-qaz­lı ra­yo­nu üçün he­sab­lan­mış (al­ter­na­tiv) geo­ter­mal ener­ji po­ten­sia­lı ra­yo­nun ener­ji təc­hi­za­tın­da nə­zə­rə alı­na bi­lə­cək­dir. Bu la­yi­hə­lər, re­gio­nun ener­ji təh­lü­kə­siz­li­yi­ni ar­tır­maq və fo­sil ya­na­caq­la­rın is­ti­fa­də­si­ni azalt­maq məq­sə­di­lə stra­te­ji əhə­miy­yət kəsb edir. 

Avtoreferatı yüklə