Xəbərlər

16 Oct 2023

Nəşrlər

GEOLOQ ALİM MUXTAR RÜSTƏMOVUN YENİ MONOQRAFİYASI NƏŞR EDİLİB

Elm və Təhsil Nazirliyinin Geologiya və Geofizika İnstitutunun baş elmi işçisi, g-m.e.d. Muxtar Rüstəmovun “Naxçıvan AR geologiyası, geodinamikası, maqmatizmi və metallogeniyası” monoqrafiyasının birinci cildi çap olunub.

İlk cild “Vulkan-tektonik strukturların və kaldera formalaşmasının geotektonik və maqmatik modeli” mövzusunu əhatə edir.

Monoqrafiya Elm və Təhsil Nazirliyinin Geologiya və Geofizika İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunub. Əsərin elmi redaktoru akademik Akif Əlizadədir.

336 səhifəlik monoqrafiya Ləkətağ kalderası tipli vulkanotektonik strukturun formalaşması və inkişafının bir sıra problemli məsələlərinə həsr edilmişdir. Ordubad sinklinoriyası daxilində Zəngəzur silsiləsinin cənub və şimal yamaclarında çıxan digər kalderalardan fərqli olaraq, onlar Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində silsilənin cənub yamacında Əlincəçay regional dərin qırılma boyunca tam şəkildə üzə çıxır. Müəllif bildirir: ”Biz Qafqazda ilk dəfə olaraq kaldera strukturunu kəşf edib xəritələşdirdik və nəticədə tektonikanın, vulkanizmin, intruziv maqmatizmin və metallogeniyanın stratiqrafiyasına görə bir sıra vacib qanunauyğunluqların və yeniliklərin, eləcə də dərin və periferik maqmatik ocaqların təkamülü müəyyən etmişik.”

Sübut edilmişdir ki, Kiçik Qafqazın Zəngəzur və Dərələyəz silsilələrinin şimal yamacı da nəzərə alınmaqla, Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisinin mövcud olmayan massivini daxil olmaqla erməni platforması və ya erməni ərazisi regionunda eyniləşdirilməsi, geologiya elminin siyasiləşdirilməsinin nəticəsi kimi bir artefaktdır.

Bu cilddə Əlincəçay və Gilançay çaylarının yuxarı axınının geoloji, struktur-tektonik, paleovulkanik, petroloji və metallogenik tədqiqatlarının kompleks (hərtərəfli) nəticələri təqdim olunur. Dəmirli, Daşlıyurd və Nallıpir konfokal intruziv massivlərinin süxurlarının petroqrafiyası tək lentəbənzər olmayan, lakin müstəqil konfokalintruziv kompleksin formalaşmasında iki daxil olan fəzanın və müxtəlif fasiyalar ayrılması yüksək elmi-metodiki səviyyədə təsvir olunur. Onlar mərkəzi tipli üç püskürən vulkanlarla mərkəzlərdə məhdudlaşır.

Kompleks faktiki materiallar əsasında mikroelementlərinin paylanma qanunauyğunluqları, petrokimyəvi xüsusiyyətləri, geokimyəvi xüsusiyyətləri dayka kompleksli “porfirlərin” və qranitoid intruziv massivlərinin potensial filiz tərkibi və metallogeniyası tam dolğunluqla təqdim olunur. “Porfir” dayka süxurlarının silisləşməsinə və propilitizasiyasına həsr olunmuş petroqrafiya və fasiya, o cümlədən Əlincəçay vadisində çoxdan məlum olan lay qızılının mənbəyini ilk dəfə kəşf edilməsinə imkan verən, müəyyən edilmiş kontakt metamorfizm, metasomatizm və filiz əmələ gəlməsi prosesləri böyük praktik əhəmiyyətə malikdir. Əlincəçay və Gilançay çaylarının yuxarı axınındakı “porfir” dayka qurşağları arasında qalınlığı (1100-1200 m), intruziv kinematikası və metallogeniyası baxımından ilk dəfə bizim tərəfimizdən aşkar edilmiş Nürqüt qurşağı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, çünki Qafqazda, o cümlədən Aralıq dənizi qurşağının Zaqros-Qafqaz seqmentində buna bənzər heç nə məlum deyil. Bu “porfirlər”in dayka kompleksi yalnız Gilançay çayının dərin vadisində Sakkarsu-Göydağ dərin qırılma boyunca üzə çıxır və bütün eosen qalınlığından keçməyərək, çayın Göydağ yamacında üzə çıxır.

Görünür ki, Göydağ qovşağı qırılma tektonikasının kəsişməsində və qovşağında şifer tipli palçıq daşları altında ştokvork tipli qızıl-sulfid minerallaşmasının təzahürü və lokallaşdırılması üçün əlverişli strukturdur.

Monoqrafiyanın yekun fəsli nəzəri kateqoriyasına aiddir. Burada Rusiya Elmlər Akademiyasının Uzaq Şərq bölməsinin Vulkanologiya və Seysmologiya İnstitutunda müzakirə olunmuş kalderalar haqqında mövcud fikirlərin təhlili və ümumiləşdirilməsi nəzərdə tutulur və kalderaların yeni təsnifatı təklif olunur.

Elmi əsərdə 84 cədvəl, 117 şəkil yer alib. Müəllif 120 elmi ədəbiyyata istinad edib.

Kitabda təqdim olunan faktların mənbələri çox müxtəlifdir və geoloqlar, geofiziklər, coğrafiyaçılar, eləcə də universitet müəllimləri və tələbələri üçün böyük maraq kəsb edir.